विलोम शब्द बनाने के नियम
उपसर्ग का प्रयोग करके
अ उपसर्ग → (नकारात्मक )
- ज्ञान ⇒ अज्ञान
- पवित्र ⇒ अपवित्र
- सहयोग ⇒ असहयोग
- योग्य ⇒ अयोग्य
- घोष ⇒ अघोष
अन उपसर्ग → (नकारात्मक )
- आहूत ⇒ अनाहूत
- इष्ट ⇒ अनिष्ट
- उर्वर ⇒ अनुर्वर
- औपचारिक ⇒ अनौपचारिक
- भिज्ञ ⇒ अनभिज्ञ
अप उपसर्ग → (कमी/ पतन )
- उत्कर्ष ⇒ अपकर्ष
- कीर्ति ⇒ अपकीर्ति
- यश ⇒ अपयश
- शकुन ⇒ अपशकुन
दुष उपसर्ग → (विपरीत)
- सत्कर्म ⇒ दुष्कर्म
निर उपसर्ग → (नकारात्मक)
- अमिष ⇒ निरामिष
- आदर ⇒ निरादर
- गुण ⇒ निर्गुण
- समिष ⇒ निरामिष
निश् उपसर्ग → (नकारात्मक)
- चल ⇒ निश्चल
- छल ⇒ निश्छल
निष् उपसर्ग → (नकारात्मक)
- कम ⇒ निष्काम
- कपट ⇒ निष्कपट
- फल ⇒ निष्फल
निस् उपसर्ग → (नकारात्मक)
- संदेह ⇒ निस्संदेह
प्रति उपसर्ग → (विपरीत/उलटा)
- घात ⇒ प्रतिघात
- वाद ⇒ प्रतिवाद
- अनुकूल ⇒ प्रतिकूल
- सहयोगी ⇒ प्रतियोगी
वि उपसर्ग → (विपरीत/उलटा)
- देश ⇒ विदेश
- तृष्णा ⇒ वितृष्णा
वि उपसर्ग → (विशुद्ध)
- ज्ञान ⇒ विज्ञान
लिंग परिवर्तन द्वारा
- हंस ⇒ हंसिनी
- हाथी ⇒ हथिनी
- मोर ⇒ मोरनी
- नर ⇒ नारी
- लड़का ⇒ लड़की
- बेटा ⇒ बेटी
- राजा ⇒ रानी
सदैव जोड़े में रहने वाले प्रमुख विलोम शब्द
शब्द – विलोम
- आयात – निर्यात
- गुण – दोष
- जय – पराजय
- पाप – पुण्य
- रुपया – पैसा
- लाभ – हानि
- हार – जीत
विलोम शब्द क्रमानुसार
- अंत ⇒ अनन्त
- अंतरंग ⇒ बहिरंग
- अकथित ⇒ कथित
- अकाल ⇒ सुकाल
- अक्षर ⇒ क्षर
- अगम ⇒ सुगम
- अघ ⇒ अनघ
- अज्ञ ⇒ विज्ञ
- अतल ⇒ वितल
- अतिथि ⇒ अतिथेय/सतिथि
- अथ ⇒ इति
- अदोष ⇒ सदोष
- अद्यतन ⇒ पुरातन
- अध: ⇒ उपरि
- अधम ⇒ उत्तम
- अधिकार ⇒ अनधिकार
- अधिकृत ⇒ अनधिकृत
- अधिष्ठित ⇒ अनीधिष्ठित
- अध्यवसाय ⇒ अनअध्यवसाय
- अनुग्रह ⇒ विग्रह
- अनुनायी ⇒ विरोधी
- अनुरक्त ⇒ विरक्त
- अनुराग ⇒ विराग
- अनुरूप ⇒ प्रतिरूप
- अन्नत ⇒ अंत
- अपराध ⇒ निरपराध
- अपराधी ⇒ निरपराधी
- अपेक्षा ⇒ अनुपेक्षा
- अपेक्षा ⇒ उपेक्षा
- अपेक्षित ⇒ अनपेक्षित
- अभिज्ञ ⇒ अनभिज्ञ
- अभिमानी ⇒ निरभिमानी
- अभियुक्त ⇒ अभियोगी
- अभिसरण अपसरण
- अमित ⇒ परिमित
- अमृत ⇒ विष
- अर्जन ⇒ व्ययन
- अर्थी ⇒ अनर्थी
- अर्पण ⇒ तर्पण/ग्रहण
- अर्पित ⇒ गृहीत
- अर्वाचीन ⇒ प्राचीन
- अलभ्य ⇒ लभ्य/सुलभ
- अलोक ⇒ तिमिर
- अल्पज्ञ ⇒ बहुज्ञ
- अवज्ञा ⇒ आज्ञापालन
- अवनि ⇒ अम्बर
- अवर ⇒ प्रवर
- अवरोध ⇒ अनवरोध
- अवलम्ब ⇒ निरवलम्ब
- अवशेष ⇒ निश्शेष
- अविर्भाव ⇒ तिरोभाव
- अश्लील ⇒ श्लील
- असली ⇒ नकली
- असीम ⇒ ससीम
- असूया ⇒ अनसुया
- आकर्ष ⇒ विकर्ष
- आकर्षण ⇒ विकर्षण
- आकलन ⇒ विकलन
- आकांक्षा ⇒ अनाकांक्षा
- आक्रमण ⇒ प्रतिरक्षा
- आक्रान्त ⇒ अनाक्रान्त
- आक्रामक ⇒ अनाक्रमक
- आग्रह ⇒ दुराग्रह
- आतुर ⇒ अनातुर
- आत्मा ⇒ परमात्मा
- आदिष्ट ⇒ अनादिष्ट
- आनन्द ⇒ विषाद
- आपत्ति ⇒ अनापत्ति
- आभ्यन्तर ⇒ बह्यान्तर
- आरोहण ⇒ अवरोहण
- आर्ष ⇒ अनार्ष
- आलसी ⇒ कर्मठ
- आवर्तक ⇒ अनावर्तक
- आवहन ⇒ विसर्जन
- आवास ⇒ प्रवास
- आविर्भाव ⇒ तिरोभाव
- आविर्भूत ⇒ तिरोभूत
- आवृत्त ⇒ अनावृत्त
- आश्रित ⇒ निराश्रित
- आस्था ⇒ अनास्था
- आहूत ⇒ अनाहूत
- उग्र ⇒ सौम्य
- उत्कर्ष ⇒ अपकर्ष
- उत्कृष्ट ⇒ निकृष्ट
- उत्तम ⇒ अधम
- उत्थान ⇒ पतन
- उदयाचल ⇒ अस्ताचल
- उदात्त ⇒ अनुदात्त
- उद्यमी ⇒ निरुद्यमी
- उद्विगन ⇒ शान्त
- उन्नत ⇒ अवनत
- उन्मत्त ⇒ स्थिरचित
- उन्मीलन ⇒ निमीलन
- उन्मूलन ⇒ रोपड़
- उन्मेष ⇒ निमेष
- उपचय ⇒ अपचय
- उपत्यका ⇒ अधित्यका
- उर्वर ⇒ अनुर्वर
- ऋजु ⇒ वक्र
- ऋणी ⇒ उऋण
- ऐक्य ⇒ अनैक्य
- ओछा ⇒ गम्भीर
- ओजस्वी ⇒ निस्तेज
- औदार्य ⇒ अनौदार्य
- औदीच्य ⇒ दक्षिणात्य
- औपन्यासिक ⇒ अनौपन्यासिक
- औरस ⇒ जारस
- औषधि ⇒ अनौषधि
- कंटक ⇒ अकंटक
- कपट ⇒ निष्कपट
- कलुषित ⇒ निष्क्लुषित
- कृतज्ञ ⇒ कृतहन
- कृत्रिम ⇒ प्राकृतिक
- कृपा ⇒ कोप
- कृश ⇒ पुष्ट
- क्रूर ⇒ अक्रुर
- क्षत ⇒ अक्षत
- क्षर ⇒अक्षर
- खण्डन ⇒ मंडन
- गति ⇒ अवरोध
- गहन ⇒ पुलिन
- गुरुत्व ⇒ लघुत्व
- गूढ़ ⇒ प्रकट
- गोपनीय ⇒ अगोपनीय
- गोप्य ⇒ प्रकाश्य
- ग्रस्त ⇒मुक्त
- ग्रामीण ⇒ शहरी
- चिरंतर ⇒ नश्वर
- जंगम ⇒ स्थावर
- जल ⇒ अग्नि
- जेय ⇒ अजेय
- तटस्थ ⇒ आसक्त
- तनय ⇒ तनया
- तनुता ⇒ पुष्टता
- तम ⇒ज्योत्स्ना
- तमस ⇒ प्रकाश
- तरुण ⇒ वृद्ध
- तांडव ⇒लास्य
- ताप ⇒ शीत
- तामसिक ⇒ सात्विक
- तारीफ ⇒ शिकायत
- तारुण्य ⇒ वार्ध्दक्य
- तित्क ⇒ मधुर
- तुकांत ⇒ अतुकांत
- तुच्छ ⇒ महान
- तृप्त ⇒ अतृप्त
- तृषा ⇒ तृप्ति
- तृष्णा ⇒ वितृष्णा
- तेजस्वी ⇒ निस्तेज
- थाह ⇒ अथाह
- दण्ड ⇒ परितोष
- दया ⇒ क्रूर
- दयालु ⇒ निर्दय
- दाखिल ⇒ ख़ारिज
- दाता ⇒ कृपण
- दिव्य ⇒ लौकिक
- दुर्गम ⇒ सुगम
- दुर्दान्त ⇒ शान्त
- दुष्ट अदुष्ट
- दुष्प्राय ⇒ सुप्राय
- देय ⇒ अदेय
- दैविक ⇒ भौतिक
- द्वैत ⇒ अद्वैत
- नागरिक ⇒ ग्रामीण
- नाम ⇒ अनाम
- निगलना ⇒ उगलना
- निरुजता ⇒ रुग्णता
- निष्पाप ⇒ पाप
- नूतन ⇒ पुरातन
- परा ⇒ अपरा
- पाठ्य ⇒ अपाठ्य
- पार्थिव ⇒ अपार्थिव
- पालक ⇒ धालक
- पुरस्कार ⇒ तिरस्कार
- पुरातन ⇒ नूतन
- पूर्ववर्ती ⇒ परवर्ती
- पेय ⇒ अपेय
- पोषण ⇒ शोषण
- प्रच्छन्न ⇒ प्रतिपन्न
- प्रधान ⇒ गौण
- प्रवृति ⇒ निवृति
- प्रवेश ⇒ निकास
- प्रसुती ⇒ निवृत्ति
- बाह्य ⇒ आभ्यान्तर
- भंगुर ⇒ अभंगुर
- भावी ⇒ अतीत
- भिज्ञ ⇒ अनभिज्ञ
- भूत ⇒ भविष्य
- भूषण ⇒ दूषण
- भ्रान्त ⇒ नि:भ्रान्त
- मनसा ⇒कर्मणा
- महात्मा ⇒ दुरात्मा
- मानवता ⇒ नृशंसता
- मानवीय ⇒ अमानवीय
- मूक ⇒ वाचाल
- मृदुल ⇒रुक्ष
- यथार्थ ⇒ काल्पनिक
- विजय ⇒ पराजय
- विज्ञ ⇒ अज्ञ
- विदित ⇒ अविदित
- विधवा ⇒ सधवा
- विधि ⇒ निषेध
- व्यक्त ⇒ अव्यक्त
- शाश्वत ⇒ नश्वर
- शिख ⇒ नख
- शिव ⇒ अशिव
- शिष्ट ⇒ अशिष्ट
- शूर ⇒ कायर
- शोषक ⇒ पोषक
- संकल्प ⇒ विकल्प
- संयुक्त ⇒ वियुक्त
- संसदीय ⇒ असंसदीय
- सचेष्ट ⇒ निष्चेष्ट
- सदाचारी ⇒ व्यभिचारी
- सभ्य ⇒ असभ्य
- समष्टि ⇒ व्यष्टि
- समास ⇒ व्यास
- सम्पत्ति ⇒ विपत्ति
- सम्पदा ⇒ विपदा
- सम्मुख ⇒ विमुख
- सरस ⇒ नीरस
- सहयोगी ⇒ प्रतियोगी
- साकार ⇒ निराकार
- सादगी ⇒ आडम्बर
- सामिष ⇒ निरामिष
- सुकर ⇒ दुष्कर
- सुबोध ⇒ दुर्बोध
- सुमति ⇒ कुमति
- सुशील ⇒ दुश्लील
- सृष्टि ⇒ प्रलय
- स्तुति ⇒ निन्द्य
- स्तुव्य ⇒ हेय
- स्थावर ⇒ जंगम
- स्फूर्ति ⇒ आलस्य
- स्मरण ⇒ विस्मरण
- स्वकीया ⇒ परकिया
- स्वार्थ ⇒ परार्थ
- हर्ष ⇒ विषाद
- ह्स्व ⇒ दीर्घ