19 June 2025
विलोम शब्द

विलोम शब्द

विलोम शब्द बनाने के नियम

उपसर्ग का प्रयोग करके

उपसर्ग (नकारात्मक )

  • ज्ञान ज्ञान
  • पवित्र पवित्र
  • सहयोग सहयोग
  • योग्य योग्य
  • घोष घोष

अन उपसर्ग (नकारात्मक )

  • आहूत ⇒ अनाहूत
  • इष्ट ⇒ अनिष्ट
  • उर्वर ⇒ अनुर्वर
  • औपचारिक ⇒ अनौपचारिक
  • भिज्ञ अनभिज्ञ

अप उपसर्ग (कमी/ पतन )

  • उत्कर्ष ⇒ अपकर्ष
  • कीर्ति ⇒ अपकीर्ति
  • यश ⇒ अपयश
  • शकुन ⇒ अपशकुन

दुष उपसर्ग (विपरीत)

  • सत्कर्म दुष्कर्म

निर उपसर्ग (नकारात्मक)

  • अमिष निरामिष
  • आदर निरादर
  • गुण निर्गुण
  • समिष निरामिष

निश् उपसर्ग (नकारात्मक)

  • चल निश्चल
  • छल निश्छल

निष् उपसर्ग (नकारात्मक)

  • कम निष्काम
  • कपट ⇒ निष्कपट
  • फल निष्फल

निस् उपसर्ग (नकारात्मक)

  • संदेह निस्संदेह

प्रति उपसर्ग (विपरीत/उलटा)

  • घात प्रतिघात
  • वाद प्रतिवाद
  • अनुकूल प्रतिकूल
  • सहयोगी प्रतियोगी

वि उपसर्ग (विपरीत/उलटा)

  • देश विदेश
  • तृष्णा वितृष्णा

वि उपसर्ग (विशुद्ध)

  • ज्ञान विज्ञान

लिंग परिवर्तन द्वारा

  • हंस हंसिनी
  • हाथी  हथिनी
  • मोर ⇒ मोरनी
  • नर नारी
  • लड़का लड़की
  • बेटा बेटी
  • राजा ⇒ रानी

सदैव जोड़े में रहने वाले प्रमुख विलोम शब्द

शब्द  – विलोम

  • आयात निर्यात
  • गुण दोष
  • जय पराजय
  • पाप  पुण्य
  • रुपया  पैसा
  • लाभ  हानि
  • हार जीत

 

विलोम शब्द क्रमानुसार

  • अंत अनन्त
  • अंतरंग बहिरंग
  • अकथित कथित
  • अकाल सुकाल
  • अक्षर क्षर
  • अगम सुगम
  • अघ अनघ
  • अज्ञ विज्ञ
  • अतल वितल
  • अतिथि अतिथेय/सतिथि
  • अथ इति
  • अदोष सदोष
  • अद्यतन पुरातन
  • अध: उपरि
  • अधम उत्तम
  • अधिकार अनधिकार
  • अधिकृत अनधिकृत
  • अधिष्ठित अनीधिष्ठित
  • अध्यवसाय अनअध्यवसाय
  • अनुग्रह विग्रह
  • अनुनायी विरोधी
  • अनुरक्त विरक्त
  • अनुराग विराग
  • अनुरूप प्रतिरूप
  • अन्नत अंत
  • अपराध निरपराध
  • अपराधी निरपराधी
  • अपेक्षा अनुपेक्षा
  • अपेक्षा उपेक्षा
  • अपेक्षित अनपेक्षित
  • अभिज्ञ अनभिज्ञ
  • अभिमानी निरभिमानी
  • अभियुक्त अभियोगी
  • अभिसरण अपसरण
  • अमित परिमित
  • अमृत विष
  • अर्जन व्ययन
  • अर्थी अनर्थी
  • अर्पण तर्पण/ग्रहण
  • अर्पित गृहीत
  • अर्वाचीन प्राचीन
  • अलभ्य लभ्य/सुलभ
  • अलोक तिमिर
  • अल्पज्ञ बहुज्ञ
  • अवज्ञा आज्ञापालन
  • अवनि अम्बर
  • अवर प्रवर
  • अवरोध अनवरोध
  • अवलम्ब निरवलम्ब
  • अवशेष निश्शेष
  • अविर्भाव तिरोभाव
  • अश्लील श्लील
  • असली नकली
  • असीम ससीम
  • असूया अनसुया

 

  • आकर्ष विकर्ष
  • आकर्षण विकर्षण
  • आकलन विकलन
  • आकांक्षा अनाकांक्षा
  • आक्रमण प्रतिरक्षा
  • आक्रान्त अनाक्रान्त
  • आक्रामक अनाक्रमक
  • आग्रह दुराग्रह
  • आतुर अनातुर
  • आत्मा परमात्मा
  • आदिष्ट अनादिष्ट
  • आनन्द विषाद
  • आपत्ति अनापत्ति
  • आभ्यन्तर बह्यान्तर
  • आरोहण अवरोहण
  • आर्ष  अनार्ष
  • आलसी कर्मठ
  • आवर्तक अनावर्तक
  • आवहन विसर्जन
  • आवास  प्रवास
  • आविर्भाव तिरोभाव
  • आविर्भूत तिरोभूत
  • आवृत्त अनावृत्त
  • आश्रित निराश्रित
  • आस्था अनास्था
  • आहूत अनाहूत

 

  • उग्र सौम्य
  • उत्कर्ष अपकर्ष
  • उत्कृष्ट निकृष्ट
  • उत्तम अधम
  • उत्थान पतन
  • उदयाचल अस्ताचल
  • उदात्त अनुदात्त
  • उद्यमी निरुद्यमी
  • उद्विगन शान्त
  • उन्नत अवनत
  • उन्मत्त स्थिरचित
  • उन्मीलन निमीलन
  • उन्मूलन रोपड़
  • उन्मेष निमेष
  • उपचय अपचय
  • उपत्यका अधित्यका
  • उर्वर अनुर्वर

 

  • ऋजु वक्र
  • ऋणी उऋण

 

  • ऐक्य अनैक्य

 

  • ओछा गम्भीर
  • ओजस्वी निस्तेज
  • औदार्य अनौदार्य
  • औदीच्य दक्षिणात्य
  • औपन्यासिक अनौपन्यासिक
  • औरस जारस
  • औषधि अनौषधि

 

  • कंटक अकंटक
  • कपट निष्कपट
  • कलुषित निष्क्लुषित
  • कृतज्ञ कृतहन
  • कृत्रिम प्राकृतिक
  • कृपा कोप
  • कृश पुष्ट
  • क्रूर अक्रुर

 

  • क्षत अक्षत
  • क्षर अक्षर

 

  • खण्डन  मंडन

 

  • गति अवरोध
  • गहन पुलिन
  • गुरुत्व लघुत्व
  • गूढ़ प्रकट
  • गोपनीय अगोपनीय
  • गोप्य प्रकाश्य
  • ग्रस्त मुक्त
  • ग्रामीण शहरी

 

  • चिरंतर नश्वर

 

  • जंगम स्थावर
  • जल अग्नि
  • जेय अजेय

 

  • तटस्थ आसक्त
  • तनय तनया
  • तनुता पुष्टता
  • तम ज्योत्स्ना
  • तमस प्रकाश
  • तरुण वृद्ध
  • तांडव लास्य
  • ताप शीत
  • तामसिक सात्विक
  • तारीफ शिकायत
  • तारुण्य वार्ध्दक्य
  • तित्क मधुर
  • तुकांत अतुकांत
  • तुच्छ महान
  • तृप्त अतृप्त
  • तृषा तृप्ति
  • तृष्णा वितृष्णा
  • तेजस्वी निस्तेज

 

  • थाह अथाह

 

  • दण्ड परितोष
  • दया क्रूर
  • दयालु निर्दय
  • दाखिल ख़ारिज
  • दाता कृपण
  • दिव्य लौकिक
  • दुर्गम सुगम
  • दुर्दान्त शान्त
  • दुष्ट अदुष्ट
  • दुष्प्राय सुप्राय
  • देय अदेय
  • दैविक भौतिक
  • द्वैत अद्वैत

 

  • नागरिक ग्रामीण
  • नाम अनाम
  • निगलना उगलना
  • निरुजता रुग्णता
  • निष्पाप पाप
  • नूतन पुरातन

 

  • परा अपरा
  • पाठ्य अपाठ्य
  • पार्थिव अपार्थिव
  • पालक धालक
  • पुरस्कार तिरस्कार
  • पुरातन नूतन
  • पूर्ववर्ती परवर्ती
  • पेय अपेय
  • पोषण शोषण
  • प्रच्छन्न प्रतिपन्न
  • प्रधान गौण
  • प्रवृति निवृति
  • प्रवेश निकास
  • प्रसुती निवृत्ति

 

  • बाह्य आभ्यान्तर

 

  • भंगुर अभंगुर
  • भावी अतीत
  • भिज्ञ अनभिज्ञ
  • भूत भविष्य
  • भूषण दूषण
  • भ्रान्त नि:भ्रान्त

 

  • मनसा कर्मणा
  • महात्मा दुरात्मा
  • मानवता नृशंसता
  • मानवीय अमानवीय
  • मूक वाचाल
  • मृदुल रुक्ष

 

  • यथार्थ काल्पनिक

 

  • विजय पराजय
  • विज्ञ अज्ञ
  • विदित अविदित
  • विधवा सधवा
  • विधि निषेध
  • व्यक्त अव्यक्त

 

  • शाश्वत नश्वर
  • शिख नख
  • शिव अशिव
  • शिष्ट अशिष्ट
  • शूर कायर
  • शोषक पोषक

 

  • संकल्प विकल्प
  • संयुक्त वियुक्त
  • संसदीय असंसदीय
  • सचेष्ट निष्चेष्ट
  • सदाचारी व्यभिचारी
  • सभ्य असभ्य
  • समष्टि व्यष्टि
  • समास व्यास
  • सम्पत्ति विपत्ति
  • सम्पदा विपदा
  • सम्मुख विमुख
  • सरस नीरस
  • सहयोगी प्रतियोगी
  • साकार निराकार
  • सादगी आडम्बर
  • सामिष निरामिष
  • सुकर दुष्कर
  • सुबोध दुर्बोध
  • सुमति कुमति
  • सुशील दुश्लील
  • सृष्टि प्रलय

 

  • स्तुति निन्द्य
  • स्तुव्य हेय
  • स्थावर जंगम
  • स्फूर्ति आलस्य
  • स्मरण विस्मरण
  • स्वकीया परकिया
  • स्वार्थ परार्थ

 

  • हर्ष विषाद
  • ह्स्व दीर्घ

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!